Një epokë e re e rivalitetit të fuqive të mëdha po rivizaton hartën e ekonomisë botërore dhe po i detyron shefat e bizneseve të lundrojnë rreth një numri në rritje të pikave të ndezjes globale.
Me një luftë të nxehtë të ndezur në Evropë dhe një luftë të ftohtë që po përshkallëzohet midis SHBA dhe Kinës, pjesa tjetër e botës është nën presion për të zgjedhur anë. Udhëheqësit politikë po imponojnë prioritete të reja ekonomike, teksa luftojnë për të shmangur mungesat e mallrave jetike – nga gazi natyror te gjysmëpërçuesit – dhe përdorin ato që kontrollojnë si levë.
Për titanët e tregtisë që mblidhen në Davos këtë javë, e gjithë kjo shënon një zhvendosje nga epoka e lidhjeve gjithnjë e më të ngushta globale, kur biznesi i madh mendonte se kishte arritur ta bënte botën të sheshtë. Tani është për një udhëtim më të vështirë.
Debati në Forumin Ekonomik Botëror do të sillet rreth këtyre rreziqeve gjeo-ekonomike në zhvillim. Disa përqendrohen në mallrat ose tregjet kryesore – si përqendrimi mbarëbotëror në sigurinë energjetike që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, ose fushata e SHBA për të privuar Kinën nga teknologjia e fundit. Të tjerat janë gjeografike, mbi të gjitha kërcënimi i konfliktit në Tajvan.
“Ne po jetojmë në një botë më të fragmentuar që përfshin brishtësinë financiare, kështu që një gjë që është qartë në mendjen e të gjithëve është: Ku të investohet dhe si të investohet, në një botë më shumëpolare”, tha Karen Harris, Nju Jork, me bazë drejtor menaxhues i Macro Trends Group në firmën konsulente Bain & Co., përpara se të fluturonte për në Davos.
Këtu është një përmbledhje e disa prej pikave të nxehta të mundshme këtë vit në botën gjithnjë e më të mbushur me vështirësi ekonomike.
Energji e ‘armatosur’
Energjia është në qendër të luftës ekonomike që po vë SHBA-në dhe aleatët kundër Rusisë. Të dyja palët kanë kërkuar ta armatizojnë atë dhe ka potencial për trazira të mëtejshme në 2023.
Presidenti Vladimir Putin thotë se Rusia nuk do t’i shesë naftë asnjë kombi që merr pjesë në kufijtë e çmimeve që SHBA dhe aleatët e saj të Grupit të Shtatë po përpiqen të vendosin. Tani për tani, kjo do të thotë një kufi prej 60 dollarë për fuçi. Rregullat e G-7 kanë ndihmuar në shtyrjen e eksporteve ruse të naftës së papërpunuar shumë nën këtë prag – duke shtrënguar potencialisht aftësinë e Putinit për të financuar luftën.
Rusia ka ende blerës, veçanërisht Indinë, Kinën dhe Turqinë. Ajo gjithashtu ka mundësinë e mbylljes së furnizimit krejtësisht, gjë që do të shkaktonte kërdi në tregjet e naftës – duke kërcënuar një përsëritje të rritjes së çmimit të naftës së papërpunuar të vitit të kaluar që e shtyu inflacionin më të lartë kudo.
Nuk ka të bëjë vetëm me naftën bruto. Kufizime të ngjashme për produktet e rafinuara ruse si nafta do të fillojnë muajin e ardhshëm dhe disa zyrtarë perëndimorë shqetësohen se ato mund të shkaktojnë mungesa.
Dhe mbyllja e tubacioneve ruse të gazit natyror ka lënë një vrimë të madhe në furnizimin global. Deri më tani, një dimër i ngrohtë evropian ka ndihmuar në zbutjen e mungesës dhe uljen e çmimeve të gazit dhe energjisë elektrike. Megjithatë, këtë vit ka të ngjarë që kombet të përpiqen të bllokojnë dërgesat e pakta të karburantit të lëngshëm.
Beteja për ‘patate të skuqura’
Gjysmëpërçuesit, komponentët thelbësorë të gjithçkaje, nga makinat elektrike te raketat balistike dhe teknologjitë e reja të inteligjencës artificiale, po shfaqen si një nga fushat më të rëndësishme të betejave të ekonomisë globale.
Gjatë vitit të kaluar, administrata Biden ka përdorur mjete të ndryshme duke përfshirë kontrollet e eksportit për të parandaluar Kinën nga blerja ose prodhimi i çipave më të avancuar. Gjithashtu ka nisur një program subvencioni prej 52 miliardë dollarësh për industrinë vendase të çipave, për të sjellë në shtëpi aftësitë e prodhimit.
SHBA thotë se kufizimet e saj të forta të hapura synojnë aftësitë ushtarake kineze, ndërsa Pekini thotë se ato janë pjesë e një përpjekjeje më të gjerë për të ndalur përparimin ekonomik të Kinës. Sido që të jetë, aleatët amerikanë do të duhet të jenë në bord që kufijtë të funksionojnë. Holanda dhe Japonia, të cilat presin disa nga firmat më të avancuara të çipave, tashmë kanë rënë dakord.
Pajtueshmëria do të ketë një kosto, pasi firmat që prodhojnë çipa ose makineri për t’i ndërtuar ato mund të humbasin në tregun e gjerë kinez. Ndërkohë Pekini po lëvron para në industrinë e vet të gjysmëpërçuesve – megjithëse teknologjitë e fundit ka të ngjarë të jenë të vështira për t’u përsëritur – dhe mund të kërkojë të hakmerret nëse kufizimet forcohen.
Luftë për Tajvanin?
Udhëheqësit amerikanë dhe evropianë kanë frikë se fronti i radhës në luftën e re të ftohtë – e cila mund të nxehet – do të jetë Tajvani.
Kina e ka pretenduar Tajvanin si të sajin që kur qeveria e rrëzuar nacionaliste në Pekin iku atje pas revolucionit komunist. Pentagoni tha kohët e fundit se nuk sheh asnjë shenjë të një sulmi të afërt. Por ajo pret më shumë sjellje agresive që është bërë një model që kur ish-kryetarja e Dhomës së Përfaqësuesve Nancy Pelosi shkaktoi një reagim të furishëm nga Pekini duke vizituar ishullin në gusht, me një rritje të stërvitjeve ushtarake dhe veprimeve ndërhyrëse nga ajri dhe deti. Presidenti Joe Biden ka premtuar se do të dërgojë forcat amerikane në rast të një pushtimi, diçka që ai përjashtohet të bëjë në Ukrainë.
Në krye të rreziqeve të dukshme të një konflikti të drejtpërdrejtë midis superfuqive, ka një dimension ekonomik të bllokimit. Si shtëpia e prodhuesit më të madh të çipave në botë, TSMC, Tajvani është kritik për të gjitha llojet e zinxhirëve të furnizimit global. Edhe një përshkallëzim i shkurtër i luftës, si një bllokadë kineze, mund të shkaktojë një efekt domino kolosal.
Një lëvizje kineze kundër Tajvanit dhe përgjigja e mundshme perëndimore, “është një emergjencë që të gjithë po planifikojnë”, thotë Tim Adams, shefi ekzekutiv i Institutit të Financave Ndërkombëtare. “Çdo firmë e vetme është duke menduar se si do të duken ato sanksione dhe kush do të ishte një aleat i SHBA-së.”
‘Friendshoring’ dhe Subvencione
Qeveritë janë gjithnjë e më të gatshme të përdorin ekonomitë e tyre si mjete të krijimit të shtetit. Në ofendim, kjo mund të nënkuptojë mohimin e aksesit të rivalëve në mallra ose tregje. Në mbrojtje, kjo do të thotë se vetëm aleatëve mund t’u besohet të ofrojnë furnizime strategjike, një ide e njohur si miqësi.
Por miqtë mund të bien jashtë dhe bregu më miqësor nga të gjithë është në shtëpi. Kjo është arsyeja pse kombet po rrisin subvencionet për prodhuesit e tyre vendas – një zhvendosje nga ortodoksia e tregtisë së lirë që tashmë po shkakton fërkime.
Administrata e Biden po shpenzon më shumë se 50 miliardë dollarë për të nxitur prodhuesit e çipave në shtëpi, dhe gjithashtu mbështet industrinë e automjeteve elektrike si pjesë e një plani prej 437 miliardë dollarësh për të luftuar ndryshimet klimatike. Evropa reagoi me tërbim, duke akuzuar aleatin e saj për praktika të padrejta tregtare që nxisin kompanitë të zhvendosen në SHBA dhe thotë se mund të përdorë mbështetjen financiare të saj.
Rreziku është një garë globale e subvencioneve ku fituesit janë vendet me xhepat më të thellë dhe humbësit janë ekonomitë në botën në zhvillim që tashmë vuajnë nga barra e borxhit në rritje.
Mbretërimi i Dollarit
Gjithnjë e më shumë vende – jo të gjithë kundërshtarë amerikanë – po kërkojnë mënyra për të kryer më shumë biznes jashtë dollarit, sepse shohin që SHBA-ja e kthen monedhën e saj në një mjet për avancimin e objektivave të politikës së jashtme.
Administrata e Bidenit ngriu rreth 7 miliardë dollarë të rezervave të bankës qendrore të Afganistanit, për të mbajtur paratë nga duart e sundimtarëve të rinj talebanë të vendit. SHBA dhe Bashkimi Evropian po kërkojnë mënyra për të konfiskuar ligjërisht rezervat ruse në vlerë prej gjysmë trilion dollarësh dhe për t’i përdorur ato për të rindërtuar Ukrainën.
Ka të ngjarë që do të duhen shumë vite për të zëvendësuar dollarin si aktiv rezervë të botës, nëse kjo ndodh. Statusi i strehës së sigurt të monedhës së gjelbër ishte i dukshëm vitin e kaluar kur u rrit në muajt e hershëm të trazuar të luftës në Ukrainë. Është rrënjosur në gjithçka, nga banka qendrore te tregtia e mallrave dhe nuk ka asnjë alternativë të qartë.
Megjithatë, midis vendeve si Kina, Rusia dhe Irani – si dhe India dhe gjigantët energjetikë të Gjirit, të cilët kanë marrëdhënie më miqësore me Uashingtonin – kërkimi është në kërkim të mënyrave për të ndërtuar lidhje tregtare që shmangin dollarin. Vizita e presidentit kinez Xi Jinping në Arabinë Saudite muajin e kaluar, ku u fol për marrëveshjet e energjisë me çmim në monedhën e Kinës me investime që do të rrjedhin nga ana tjetër, mund të jetë një shenjë e gjërave që do të vijnë.
Rreziku për SHBA-në dhe aleatët e saj është i dyfishtë. Arma e tyre sanksionuese, e cila mbështetet në dominimin e dollarit për të qenë efektive, mund të humbasë një pjesë të forcës së saj. Dhe ata mund të përballen me inflacion më të lartë, pasi marrëveshjet tregtare midis ekonomive joperëndimore bllokojnë mallrat kryesore jashtë tregut, duke i shtyrë çmimet lart për blerësit e tjerë.
“Dollari amerikan është një heks për të gjithë ne”, tha George Yeo, ish-ministri i Jashtëm i Singaporit, në një konferencë javën e kaluar. “Nëse armatosni sistemin financiar ndërkombëtar, alternativat do të rriten për ta zëvendësuar atë.”
